Liceum eksperymentalne – studium przypadku liceum ALA we Wrocławiu

Wyobraźmy sobie liceum, które zamiast wpasowywać młodego człowieka w z góry ustalone ramy, traktuje go jak partnera w podróży ku dorosłości. Taką przestrzeń tworzą placówki eksperymentalne, a jednym z najciekawszych polskich przykładów jest wrocławska ALA – Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie. Model ten łączy innowacyjne rozwiązania organizacyjne, głęboką refleksję pedagogiczną i otwartość na potrzeby uczniów. Poniżej wymienię kluczowe korzyści płynące z tej formy kształcenia.

ALA powstała w 1995 r. jako próba przywrócenia starożytnego sensu słowa schole – „odpoczynku duchowego, polegającego na wspólnym poszukiwaniu prawdy”. Z pierwotnej grupy 24 uczniów rozwinęła się w dwa licea (ogólnokształcące i sztuk plastycznych), a w 2006 r. otrzymała od Ministra Edukacji Narodowej status szkoły eksperymentalnej. Dzięki temu może stale testować i udoskonalać własne rozwiązania, pozostając jednocześnie szkołą publiczną z pełnymi uprawnieniami do wydawania świadectw i organizowania matur.

Sercem koncepcji jest przekonanie, że edukacja to przede wszystkim wspólna podróż. Manifest „Szkoła dialogu i relacji” podkreśla, że nauczyciel – jako człowiek z konkretnym systemem wartości – musi być autentyczny, by wejść z uczniem w prawdziwy dialog. Neutralność rozumiana czysto formalnie prowadzi do udawania; udawanie zaś rodzi nieufność i blokuje proces wychowawczy. W ALA wychowawca nie chowa przekonań za bramą, lecz dzieli się nimi z szacunkiem dla wolności młodego człowieka, kładąc fundament pod zaufanie, krytyczne myślenie i samodzielność.

Drugim filarem jest holistyczne spojrzenie na człowieka. Szkoła dba o rozwój intelektu w ścisłym związku z kondycją fizyczną, dobrostanem psychicznym i wymiarem duchowym. Dlatego w planie obok tradycyjnego WF-u są trekkingi, joga czy seminaria filozoficzne. Każdy semestr kończy się rozmową podsumowującą dobrostan, podczas której tutor pomaga wyznaczyć cele zdrowotne i relacyjne. Ewaluacja progresu to klucz do sukcesu!

W liceum eksperymentalnym nauczyciel staje się przewodnikiem i mentorem. Może dzielić się pasją i wątpliwościami, pokazując, że uczenie się jest procesem wspólnym. Uczniowie reagują na tę autentyczność wzrostem zaangażowania. Kadra przechodzi systematyczne szkolenia z tutoringu, Porozumienia bez Przemocy i design-thinking, dzięki czemu feedback staje się codziennym narzędziem, a nie semestralnym werdyktem. Taka kultura obniża stres, rozwija kompetencje społeczne i zachęca młodzież do przejmowania inicjatywy.

ALA traktuje wolną wolę jako fundament wychowania. Nakazy zastąpiono możliwością wyboru tempa i formy pracy: uczeń może skompresować materiał w semestr lub rozłożyć go na dwa lata i nadrabiać braki bez powtarzania klasy. Doświadcza konsekwencji swoich decyzji, ucząc się planowania i proszenia o pomoc. Szkoła nazywa ten proces „samowychowaniem” – kompetencją kluczową w świecie szybkiej zmiany.

Centralnym mechanizmem, który sprawia, że wolność nie zamienia się w dryf, jest tutoring. Każdy uczeń wybiera tutora-opiekuna (i może go zmienić, gdy współpraca nie spełnia oczekiwań). Pod okiem tutora powstaje osobisty plan pracy, cele SMART i harmonogram monitorowania postępów. Statystyki szkoły pokazują, że 83 % problemów wychowawczych rozwiązywanych jest w triadzie uczeń-tutor-rodzic, zanim przerodzą się w kryzys. Tutoriale odbywają się co dwa tygodnie, a w chwilach wzmożonego stresu nawet częściej, gwarantując adekwatne wsparcie.

Model zajęć różni się od tradycyjnego podziału na klasy. Uczeń nie jest przypisany do jednej grupy; sam wybiera tryb pracy z każdego przedmiotu. Zindywidualizowany plan nauki pozwala skompresować moduł (np. fizykę) w semestr lub rozłożyć go na kilka lat. Niezaliczone treści można nadrobić, nie tracąc promocji, co eliminuje stygmat „powtarzania klasy”. Cały proces jest widoczny w elektronicznej karcie ucznia, a szkoła dostosowuje się do możliwości psychofizycznych ucznia, a nie odwrotnie.

ALA jest szkołą kameralną – około 150 uczniów – dzięki czemu nikt nie jest anonimowy. Standardy ochrony małoletnich, mediacje rówieśnicze i nowoczesny budynek z pracowniami artystycznymi budują wysoki poziom bezpieczeństwa. W ankietach 97 % uczniów deklaruje, że czuje się w szkole bezpiecznie, co przekłada się na gotowość do twórczego ryzyka i publicznej prezentacji własnych prac.

Oferta programowa łączy ścieżki artystyczne i akademickie. W liceum ogólnokształcącym dostępne są m.in. grafika, musical, kierunek literacko-dziennikarski, nauki społeczne i przyrodnicze, a w Liceum Sztuk Plastycznych – specjalizacje kończące się obroną pracy dyplomowej oraz uzyskaniem tytułu technik plastyk. Każdy blok to co najmniej sześć godzin tygodniowo, realizowanych częściowo w tutorialach projektowych.

Liceum eksperymentalne modyfikuje także metodykę. Zamiast sprawdzianów dominują projekty, wystawy i debaty oksfordzkie. Rodzice nie są tu jedynie adresatami ocen. Tutor utrzymuje z nimi regularny kontakt, zapraszając do współtworzenia planu rozwoju dziecka.

Wyniki potwierdzają skuteczność podejścia eksperymentalnego. Po zakończeniu cyklu nauki uczniowie zdają maturę na standardowych zasadach, a szkoła raportuje wysoką zdawalność i różnorodne wybory akademickie – od sztuk pięknych po kierunki inżynieryjne. Liceum plastyczne daje dodatkowo dyplom zawodowy plastyka.

Liceum eksperymentalne – czego żywym przykładem jest ALA – pokazuje, że szkolna codzienność może być przestrzenią dialogu, wolności i odpowiedzialności. Holistyczna wizja człowieka, tutoring, indywidualna ścieżka kształcenia, bogate kierunki, projekty w realnym świecie i kultura bezpieczeństwa tworzą ekosystem przygotowujący młodzież nie tylko do egzaminów, lecz przede wszystkim do życia w złożonej rzeczywistości, jako dorosła, autonomiczna jednostka. Jeśli więc szukamy odpowiedzi na pytanie, jak wychować pokolenie kreatywnych, odpowiedzialnych i spełnionych dorosłych, warto przyjrzeć się bliżej właśnie takiej edukacji – bo eksperyment, który trwa już trzy dekady, najdobitniej dowodzi, że działa. #alawro

LITERATURA:
M. Budzyński, Autorskie Licea Artystyczne „ALA”. Program ALA. Wrocław 1998/1999.

M. Budzyński, System edukacyjny szkół ALA alternatywą dla krytycznych i kontestujących licealistów – z doświadczeń praktyki szkolnej, Wrocław 2006.

Zespół ALA, Autorskie Licea Artystyczne i Akademickie – strona szkoły, https://ala.edu.pl/